Wat is een droom? Zijn het allemaal onzin verhaaltjes of hebben die schijnbaar willekeurig en bizarre nachtbelevenissen één of andere logica of functie? Het bijzondere aan de droomtoestand is dat dat de dromer meegenomen wordt op avontuur. Niet wij hebben de droom maar de droom heeft ons. Daarmee bedoel ik dat het “ik” in de droom  geen of nauwelijks vrije wil heeft. Het is een speelbal in van iets groters in ons. Uit onderzoek  blijkt dat we overdag bijna net zoveel speelbal zijn als ’s nachts en dat dromen veel meer zijn dan bizarre verhaaltjes alleen. Goede analyse van dromen kan leiden tot minder stress en meer zelfinzicht.

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat ook overdag het “ik” veel minder de regie heeft dan dat we denken. Zie hierover bijvoorbeeld het recente boek van hoogleraar en hersenonderzoeker Victor Lamme “De vrije wil bestaat niet“. Ook overdag heeft het onbewuste een grote invloed op ons: niet alleen op wat we besluiten maar ook op wat we voelen, hoe gespannen we zijn en of we anderszins lekker in ons vel zitten.

De Zwitserse psychiater en dieptepsycholoog C.G. Jung (1875-1961) heeft er als één van de eerste op gewezen dat psychische klachten kunnen ontstaan doordat iemand niet alle delen van zichzelf goed of helder kent en dat er daardoor een spanning kan ontstaan tussen wie degene is (onbewuste zelf + bewuste ik) en wat die persoon denkt die hij of zij is (alleen het bewuste ik). Dit is analoog aan het probleem dat sommige computers hebben waarbij allerlei algoritmes op de achtergrond draaien zonder dat we daar iets van zien op het beeldscherm maar die wel onze computersnelheid ernstig kunnen vertragen.

Freud noemde de droom al de Via Regia (koninklijke weg) naar het onbewuste. Daarmee bedoelde hij dat  dromen ons een blik gunnen op wat er op een dieper niveau allemaal in ons leeft en dat we nog niet kennen. Vanuit het onbewuste is het “ik” dan maar een bescheiden figuurtje. Dat is dan consistent met de beperkte vrije wil zoals beschreven door Victor Lamme. Dromen kunnen ons beelden geven van “de wateren” waarop het “ik” speelbal is. En dan verder Freud en Jung volgend: droominterpretatie en integratie in het bewuste helpt de spanning te verlagen tussen wat iemand echt is en wat iemand denkt te zijn. Dat is een nuttige toepassing van dromen.

Van belang is tenslotte dat we droomfiguren in eerste instantie interpreteren als symbolen van stukken persoonlijkheid van onszelf. Als we over Vincent zo en zo dromen gaat het niet over Vincent zo en zo zelf maar over wat de dromer van deze Vincent denkt. Een heel simplistisch voorbeeld: een onzekere, verlegen wat nerdy man van vijfendertig die niet handig met vrouwen is, laten we hem Robert noemen, droomt over een klasgenoot uit de middelbare school genaamd Vincent die op een surfplank in de oceaan met groot gemak de hoge golven neemt. Nadat Robert de droom vertelde zei hij er niks van te begrijpen dat hij over Vincent droomde want daar had hij al 20 jaar niets meer van gehoord. In dit geval bleek het heel passend om te onderzoeken of Robert ondanks zijn onzekerheid niet ook een Vincent in zichzelf had. Dat bleek later inderdaad het geval te zijn. Via de droom over Vincent heeft Robert nu een voor hem sprekend beeld van sterkte en aantrekkingskracht in hemzelf.

©2016 Hans van den Hooff